پرسش :

فلسفه دعا چیست و چه اثری در زندگی انسان دارد؟

پاسخ :
دعا به معنای خواستن و طلب کردن و تضرع بنده به درگاه خالق بی همتاست. دعا، قرآن صاعد است که انسان می تواند با کمک آن، به اوج قرب الهی و کسب مراتب بالای کمال معنوی صعود کند.
دعا، بهترین ابزار ارتباط بنده با آفریدگار خویش است. به عبارت دیگر، دعا، راه پیوند انسان با خداست. دعا، سلاح پیامبران و اولیای الهی است.1 در حقیقت، دعا، عصاره عبادت،2 کلید رستگاری،3 چراغ موفقیت،4 ستون دین و نور آسمان ها و زمین5 و بهترین عبادت است.6 امام علی علیه السلام در وصیت خود به فرزندش، امام حسن علیه السلام می فرماید:
بدان، آن که ملکوت و گنجینه های دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده او را بخوانی و اجابت دعای تو را ضمانت کرده و به تو فرمان داده است، از او بخواهی تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است. میان تو و خودش حجابی ننهاده و تو را به آوردن واسطه و میانجی وادار نکرده است. سپس کلیدهای گنجینه هایش را که همان دعا کردن و خواستن از اوست، در اختیار تو گذاشته است. پس هرگاه بخواهی، با دعا کردن، درهای گنجینه های او را می گشایی.7

آثار و فایده های دعا
در روایت های معصومین علیهم السلام، پی آمدها و فایده های بسیاری برای دعا مطرح شده است که برخی از آنها عبارتند از:

1. رد بلاها و قضا
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لایَرُدُّ القَضاءَ إلاّ الدُّعاءُ؛ قضای الهی را چیزی جز دعا برنمی گرداند.»8 امام زین العابدین علیه السلام نیز می فرماید: «الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَ مَا لَمْ یَنْزِلْ؛ دعا، بلای نازل شده و نازل نشده را دفع می کند.»9 امام صادق علیه السلاماز پدرش به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
داوُوا مَرْضاکُمْ بِالصَّدَقَةِ وَادْفَعُوا أَبْوابَ الْبَلاءِ بِالدُّعاءِ.10
بیماران خویش را با صدقه دادن درمان و انواع بلاها را با دعاکردن دفع کنید.
امام کاظم علیه السلام نیز می فرماید:
عَلَیْکُمْ بِالدُّعاءِ، فَإنَّ الدُّعاءَ للّه ، وَ الطَّلبَ إلی اللّه یَرُدُّالبَلاءَ وَ قد قُدِّرَ وَ قُضِیَ وَ لَمْ یَبْقَ إلّا إمضاؤهُ، فَإذا دُعِیَ اللّه ُ عزَّوَجَلَّ وَ سُئِلَ صَرَفَ البَلاءَ صَرْفَةً.11
بر شما باد به دعا کردن؛ زیرا دعا به درگاه الهی و خواستن از او، بلایی را که قضا و قدر الهی به آن تعلق گرفته و در حال عملی شدن است، دفع می کند. پس چون خدای بزرگ خوانده و از او خواسته شود، بلا را به طور کامل برگرداند.

2. شفای دردها
محمد بن مسلم نقل می کند: «روزی امام باقر علیه السلام به من فرمود: «أَلا أُخْبِرُکَ بِما فِیهِ شِفَاءٌ کُلِّ داءٍ وَ سَامٍ؟ قُلْتُ: بَلی، قَالَ: الدُّعاءُ؛ آیا تو را خبر دهم از چیزی که هر درد و ستمی را درمان می کند؟ عرض کردم: آری. حضرت فرمود: دعا.»12 امام صادق علیه السلام نیز در این باره می فرماید: «عَلَیْکَ بِالدُّعاءِ فَإِنَّ فیهِ شِفاءً مِنْ کُلِّ داءٍ؛ بر تو باد به دعاکردن؛ زیرا آن شفای هر دردی است».13

3. تقرب به خدا
دعا، سبب نزدیکی انسان به خداست. امام صادق علیه السلام می فرماید: «عَلَیکُم بِالدُّعاءِ، فَإِنَّکُمْ لاتَقَرَّبونَ إلَی اللّه بِمِثْلِهِ؛ بر شما باد به دعا کردن؛ زیرا با هیچ چیز مانند دعا به خدا نزدیک نمی شوید».14

4. روزی فراوان
دعا به درگاه الهی، روزی انسان را فراوان می کند. امام باقر علیه السلام می فرماید:
عَلَیکَ بِالدُّعاءِ لِإخْوانِکَ بِظَهْرِالْغَیْبِ، فَإنَّهُ یُهِیلُ الرِّزقَ (یَقُولُهَا ثَلاثاً).15
بر تو باد به دعا کردن برای برادرانت در غیاب آنها؛ زیرا این کار روزی را فرو می ریزد. (حضرت این جمله را سه بار تکرار کرد.)
امام صادق علیه السلامنیز در این باره فرمود:
دُعاءُ المُؤمنِ لِلْمُؤمِنِ یَدْفَعُ عَنْهُ البَلاءَ وَ یُدِرُّ عَلَیْهِ الرِّزقَ.16
دعای مؤمن در حق مؤمن، بلا را از او دور و رزق و روزی او را زیاد می کند.

نتیجه
نتیجه سخن اینکه دعا، بهترین راه ارتباط بنده با خداوند متعال است و پی آمدهای زیر را برای انسان به همراه دارد:
1. قضا و بلا را دفع می کند؛
2. دردها را شفا می بخشد؛
3. موجب تقرب به خداوند است؛
4. مایه فراوانی روزی می شود.
پی نوشتها:
1. امام رضا علیه السلامفرمود: «عَلَیکُمْ بِسَلاح الأنبیاءِ، فَقیلَ: وَ مَا سِلاحُ الأنبیاءُ؟ قَالَ: الدُّعاءُ؛ بر شما باد به سلاح پیامبران.» پرسیدند: سلاح پیامبران چیست؟ حضرت فرمود: «دعا»؛ اصول کافى، ج 4، ص 214، ح 5.
2. رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ؛ دعا، مغز و عصاره عبادت است». بحارالانوار، ج 93، ص 300، ح 37.
3. امام على علیه السلام فرمود: «الدُّعاءُ مَفاتیحُ النَّجاحِ وَ مَقَالِیدَالفَلاحِ؛ دعا کلیدهاى موفقیت و رستگارى است». بحارالانوار، ج 93، ص 341، ح 11.
4. امیر مؤمنان على علیه السلام فرمود: «الدُّعاءُ مَقالیدُ الفَلاحِ وَ مَصابیحُ النَّجاحِ؛ دعا، کلیدهاى رستگارى و چراغ موفقیت است». تنبیه الخواطر، ج 2، ص 154.
5. پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله فرمود: «الدُّعاءُ سِلاحٌ المؤمِنِ وَ عَمُودُالدَّینِ وَ نورُ السَّماواتِ والأرضِ؛ دعا، سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان ها و زمین است». اصول کافى، ج 4، ص 213، ح 1.
6. امام باقر علیه السلام فرمود: «أفْضَلُ الْعَبادَةِ الدُّعاءُ؛ دعا، برترین عبادت است». اصول کافى، ج 4، ص 210، کتاب الدعاء، باب فضیلت دعا، ح 1.
7. بحارالانوار، ج 77، ص 204، ح 1.
8. ابونصر حسن بن فضل بن حسن طبرسى، مکارم الاخلاق، تحقیق: علامه آل جعفر، قم، مؤسسه النشر الإسلامى، 1414 هـ . ق، چ 2، ج 2، ص 7، ح 1978.
9. اصول کافى، ج 4، ص 216، ح 5.
10. بحارالانوار، ج 93، ص 288، ح 3.
11. وسائل الشیعه، ج 7، ص 36.
12. بحارالانوار، ج 93، ص 299، ح 32.
13. مکارم الاخلاق، ج 2، ص 12، ح 2008.
14. بحارالانوار، ج 93، ص 303، ح 39.
15. همان، ص 294، ح 23.
16. محمد بن محمد بن نعمان العکبرى شیخ مفید، الاختصاص، تحقیق: على اکبر غفارى، قم، مؤسسه نشر اسلامى، 1414 هـ . ق، چ 4، ص 28.
www.irc.ir